Geschiedenis huidige supermarktformules

Chris van Woerkom uit Nijmegen is in 1948 de eerste kruidenier die dit in de Verenigde Staten gebruikte concept introduceert. De lange toonbanken met weegschalen maken plaats voor stellingen en gondola’s met voorverpakte en geprijsde producten, die klanten zelf in een winkelmandje kunnen verzamelen. De zelfbedieningswinkel ontwikkelt zich al vrij snel door tot supermarkt, met een breder assortiment en grotere winkelvloeroppervlakte. De N.V. Suco in Amsterdam is in 1953 de eerste, maar dat bedrijf wordt aan het einde van het jaar al overgenomen door Dirk van den Broek. In de decennia die volgen neemt onder meer de sterke overheidsregulering af, zijn de merkartikelen in opkomst, neemt de schaalgrootte van de groothandels en winkelketens steeds verder toe, is discount in opkomst en zorgt automatisering voor een professionalisering van het winkelbedrijf. Op dit moment zijn er in Nederland 36 door organisaties ondersteunde supermarktformules. In onderstaand overzicht volgt de geschiedenis van de huidige supermarktformules in vogelvlucht.

Agrimarkt
Agrimarkt is de kleinste supermarktketen van Nederland. In 1970 wordt in Goes de eerste Agrimarkt gerealiseerd. Agrimarkt, een dochteronderneming van landbouworganisatie Coöperatieve Zuidelijke Aan- en verkoop Vereniging (CZAV), heeft momenteel vijf vestigingen in Zuidwest-Nederland: Goes, Roosendaal, Middelharnis, Middelburg en Vlissingen, waarvan de twee laatstgenoemde supermarkten in 2007 zijn geopend.

Albert Heijn
De 21-jarige Albert Heijn neemt op 27 mei 1887 de kruidenierszaak van zijn vader Jan Simon Heijn in Oostzaan over. In 1895 opent hij zijn eerste filiaal in Purmerend. Kleinzoon Albert Heijn opent op 1 maart 1952 de eerste zelfbedieningswinkel, in Schiedam. In 1973 wordt Albert Heijn een dochteronderneming van het opgerichte Ahold. De eerste gemakswinkel gaat in 1999 open in Den Bosch. De naam AH to go volgt in 2001. In datzelfde jaar start Albert Heijn met de internetdienst Albert. De eerste AH XL opent op 7 februari 2002 in winkelcentrum Kronenburg in Arnhem. Albert Heijn heeft nu in totaal 750 supermarkten.

Aldi
Aldi, een afkorting van Albrecht Discount wordt in 1946 opgericht door de broers Karl en Theo Albrecht in Mülheim an der Ruhr in Noord-Rijnland-Westfalen. Omdat de broers het niet eens kunnen worden over de opname van tabaksartikelen in het assortiment, wordt het bedrijf in 1961 opgesplitst in Aldi Nord met sigarettenverkoop en Aldi Süd zonder sigarettenverkoop (tot 2003). Omstreeks 1975 opent Aldi (Nord) de eerste vestiging in Nederland, waarna een snelle expansie volgt tot momenteel circa 430 winkels.

Boni
De eerste winkel van Boni gaat net voor de kerst in 1972 open in Drachten. Boni maakt deel uit van Prisma Food Retail, totdat Prisma in 2001 aan Sligro Food Group wordt verkocht. Sinds dat moment is Boni zelfstandig, met nu 32 supermarkten. Hiernaast heeft Boni Supermarkten ook 12 slijterijen en een Budget-supermarkt in Harderwijk.

C1000
In 1981 start Schuitema met de nieuwe formule C1000. De eerste pilotwinkel is C1000 Kloosterman in Dokkum. In 1987 komt Schuitema met een doorontwikkeld concept: de tweede generatie, in 1996 gevolgd door de derde generatie. Op 25 januari 2006 gaat in Nuenen de eerste vierde generatiewinkel open. Elementen uit de pilotwinkels zijn inmiddels beschikbaar voor alle C1000-supermarkten die worden verbouwd of geopend. In januari 2008 wordt bekend dat Ahold zijn 73 procent belang in Schuitema waarschijnlijk gaat verkopen aan CVC Capital Partners. Nu heeft C1000 nog 443 supermarkten.

CoopCodis
In 1865 wordt in Zaandam de eerste verbruikscoöperatie van Nederland opgericht. Omstreeks 1973 komen de winkels en productiebedrijven van Coop Nederland in handen van de concurrentie. Behalve de regionale coöperaties Coop Zaanstreek-Kennemerland en Coop Gelderland, die in 1982 fuseren tot Coop ‘82. Bij de statutenwijziging in 1999 wordt de naam weer veranderd in Coop Nederland. In 2001 komt de fusie tussen Coop Nederland en de groothandelscoöperatie Codis tot stand. CoopCodis is een feit. Naast de formules Coop (nu 87 winkels) en CoopCompact ( nu 54 winkels) start de coöperatie in september 2004 met de formule Supercoop, met de opening van de eerste vestiging in Arnhem. Inmiddels heeft Supercoop 39 filialen. Verder belevert CoopCodis ook de winkels van E-markt en Volumemarkt.

Deen
Deen is sinds 1933 actief in Noord-Holland. De heer Deen sr. opent dan zijn eerste kruidenierswinkel. De eerste zelfbedieningswinkel van Deen wordt in 1953 gevestigd aan de Koepoortsweg in Hoorn. Inmiddels staat de teller op 54 winkels, waarvan twee buiten Noord-Holland. In het voorjaar van 2007 opent Deen in Lelystad een supermarkt, gevolgd door Swifterbant, eveneens in Flevoland.

DekaMarkt
In 1941 begint Dirk Kat zijn eerste kruidenierszaak in Velsen-Noord. Na de oorlog opent hij zijn zaak opnieuw op een andere locatie in Velsen-Noord. Onder de naam ‘Kijkgrijp’ opent Kat in 1948 de eerste volledige zelfbedieningswinkel in Nederland. De Kijkgrijp in IJmuiden is in 1955 de eerste echte supermarkt van Nederland. De winkels in Wormerveer en Zaandam zijn in 1969 de eerste winkels in de Zaanstreek met de naam DekaMarkt op de gevel. Sinds 1986 hebben alle filialen dezelfde naam: DekaMarkt. Deka heeft momenteel 84 supermarkten en is een samenvoegsel van de voorletters van de oprichter; de D van Dirk, de K van Kat.

Dirk van den Broek
In 1942 opent Dirk van den Broek zijn eerste winkel. De eerste zelfbedieningswinkel opent hij in 1948 aan het Amsterdamse Mercatorplein. De eerste Digros wordt in 1972 in Katwijk gevestigd, dan nog onder de naam Digros Multimarkt. Naast de formules Dirk (44 winkels) en Digros (20 winkels) heeft het familiebedrijf ook supermarkten onder de naam Bas van der Heijden (25 winkels). Begin 2004 kondigt Dirk van den Broek aan dat de formule Jan Bruijns, die tien jaar eerder is overgenomen, opgaat in Dirk van den Broek. Niet veel later verdwijnt ook de buurtsuperformule Dino, met vier winkels, van het toneel.

EM-TÉ
Op 19 maart 1948 begint Mechie Trommelen een slagerij in Waalwijk. Deze slagerij vormt de basis voor de huidige supermarktorganisatie. Op 3 maart 1965 wordt de eerste supermarkt geopend onder de naam EM-TÉ. EM-TÉ komt voort uit de initialen van de oprichter: M en T. In 1986 wordt EM-TÉ lid van de inkoopvereniging Superunie. In 2002 neemt Sligro Food Group het familiebedrijf over. De formule krijgt in 2006 een enorme impuls door de overname van de Edah-filialen door Sligro en Sperwer. EM-TÉ krijgt er daardoor in 2007 en begin 2008 in totaal zo’n 60 winkels bij, waardoor de formule spectaculair groeit tot ruim 80 filialen.

Hoogvliet
Hoogvliet wordt in 1932 opgericht door Joris Hoogvliet, de vader van Leen Hoogvliet. In 1968 opent laatstgenoemde in Kwintsheul de eerste Cash & Carry. Deze naam is echter ook in gebruik door andere winkeliers, zodat het al snel verandert in de naam Hoogvliet. In de loop van 40 jaar is Hoogvliet uitgegroeid tot een keten van 56 supermarkten en 40 slijterijen.

Jan Linders
In 1958 opent Jan Linders de zelfbedieningszaak Klimop in Gennep. Vijf jaar later gaat in Gennep een supermarkt van ruim 300 vierkante meter open, wat het bedrijf als het startpunt van de formule beschouwt. De winkel wordt een succes en in 1972 opent Linders een tweede filiaal in Venray. In 1974 volgen Venlo en Grubbenvorst. Jan Linders groeit uit tot een supermarktketen in het zuidoosten van Nederland, met momenteel 53 vestigingen.

Jumbo
In 1921 start de Veghelse Johan van Eerdt de groothandel ‘J.H. van Eerdt, groothandel in koloniale waren’. Later wordt de naam Van Eerdt gewijzigd in Van Eerd. In 1931 wordt neef Frits van Eerd firmant bij zijn oom. Na het overlijden van zijn oom ontwikkelt Frits ambitieuze plannen en richt in 1946 de Kroonorganisatie op. In 1956 komt zijn zoon, Karel van Eerd, op 18-jarige leeftijd in de zaak, die hij in 1979 overneemt. In 1983 ontstaat Jumbo Supermarkten, wat in 2002 de bedrijfsnaam wordt in plaats van Van Eerd Groep. Jumbo heeft op het moment van schrijven 117 supermarkten. In 2009 wordt bekend dat Jumbo alle Super de Boer-winkels gaat inlijven, waardoor de Super de Boer-formule komt te vervallen. Komende jaren wordt een substantieel aantal winkels omgebouwd naar de Jumbo formule.

Lidl
Lidl is opgericht in 1930 door Joseph Schwarz onder de naam Schwarz Lebensmittel-Sortimentsgrosshandlung. Hij ging ook een samenwerkingsverband aan met Südfrüchte Grosshandel Lidl & Co. In 1973 opende de allereerste Lidl in Ludwigshafen haar deuren. De eerste Lidl in Nederland ging in 1997 open in Uden. Ruim tien jaar later is het aantal supermarkten gegroeid tot circa 290.

MCD
De formule MCD bestaat al meer dan 40 jaar. MCD ontstaat als twee kameraden, Marinus en Cornelis een winkel openen in Oosterhout. Marinus & Cornelis Discount werd afgekort tot MCDiscount. Er worden ook vestigingen geopend in Roosendaal en Hilvarenbeek. Na enige jaren wordt het bedrijf verkocht aan de Boon groep, die op dat moment een winkelformule heeft onder de naam Pagro. Deze worden ook naar de MCDiscount omgebouwd. Later is de formule omgedoopt tot MCD, die nu 27 supermarkten telt.

Nettorama
In 1968 gaat in Utrecht de eerste Autorama open. Deze grote verkoophal herbergt meerdere concessionairs. Eén daarvan is Jaap Bastmeijer, die de verkoop van levensmiddelen voor zijn rekening neemt. Ongeveer een jaar later opent Bastmeijer een eigen filiaal in Gorinchem onder de naam Nettorama. Al snel volgen meerdere supermarkten. De formule telt momenteel 28 filialen.

PLUS
De formule PLUS wordt in 2001 geboren en is de opvolger van de in 1988 ontstane formule Plusmarkt. PLUS maakt, net als Spar, deel uit van de in 1928 opgerichte Sperwer Groep. In september 2006 opent PLUS in het Arnhemse winkelcentrum Musiskwartier de eerste stadswinkel, een concept dat zich vooral richt op de winkelende consument. In het derde kwartaal van 2006 neemt Sperwer samen met Sligro Food Group de Edah-filialen van Laurus over. Circa tachtig winkels gaan naar Sperwer, die ze vrijwel allemaal ombouwt naar de PLUS-formule, met nu circa 280 supermarkten.

Poiesz
Het familiebedrijf Poiesz is in 1923 ontstaan met een groentewinkeltje van 12 m2 in Sneek. In 1962 werd, ook in Sneek, de eerste Poiesz-supermarkt van 200 m2 geopend. De tweede Poiesz volgde in 1969 in Franeker, waarna al snel de filialen in Bolsward en Workum volgden. Inmiddels telt het bedrijf 47 supermarkten en 44 slijterijen gevestigd in de provincies Friesland, Groningen, Drenthe en Flevoland.

Prisma Food Groep
Op 1 januari 1996 ontstaat Prisma Food Groep uit de fusie tussen Flevozoom, Cok/Midland, Zuivelcentrum Zuid en Van Twillert. In 1999 start Prisma met een nieuwe generatie Golff-supermarkten. Op 17 oktober 2000 wordt bekend dat Sligro Food Group voornemens is om Prisma Food Beheer over te nemen. Na goedkeuring door de NMa is dat op 4 januari 2001 een feit. Naast Golff (nu 68 winkels) is Prisma ook verantwoordelijk voor de supermarktformules Meermarkt (64 winkels), Attent (55 winkels) en Attent Super op vakantie! (52 winkels). Op 6 juli 2007 maken Sligro en Spar bekend dat de formules Meermarkt, Attent en Attent Super op vakantie! bij Spar Holding worden ondergebracht. De Meermarkt-winkels worden omgebouwd tot Spar, de Attent-winkels worden ‘lid van Spar’.

Sanders
Het eerste filiaal van Sanders Supermarkt wordt in 1955 geopend in Enschede. Volgens het bedrijf is dit de eerste zelfbedieningswinkel in het oosten van Nederland. Door geleidelijk aan nieuwe winkels te openen of bestaande winkels over te nemen groeit Sanders naar het huidige aantal van 22 supermarkten.

Spar
Spar wordt in 1932 opgericht door Adriaan van Well. Samen met 16 van zijn afnemers besluiten zij onder het motto ‘Door Eendrachtig Samenwerken Profiteren Allen Regelmatig’ tot een nauwere samenwerking. Hiermee is DESPAR geboren. Het eerste Spar-land over de grenzen is België in 1947. In rap tempo volgen veel andere landen. In de loop der jaren is de naam DESPAR aangepast naar Spar. In Nederland telt de formule nu circa 295 supermarkten. Op 17 mei 2005 opent Spar in Groningen de eerste Spar Express van Nederland, een gemakswinkel voor stedelijke gebieden. Twee jaar later start Spar met een recreatieformule onder de naam Spar &Joy. In april 2007 gaat in Kortgene de eerste vestiging open.

Super de Boer
Super de Boer ontstaat in 1998 door een fusie van Unigro en De Boer Winkelbedrijven. De formule is een samenvoeging van Super, De Boer en De Jong. Super de Boer maakt sinds 30 oktober 1998 deel uit van Laurus, dat ontstaat een fusie tussen De Boer Unigro en Vendex Food Groep. Na het afstoten van de formules Edah en Konmar gaat Laurus per 1 januari 2008 met 317 supermarkten verder als Super de Boer. In 2009 worden alle Super de Boer-winkels overgenomen door Jumbo Supermarkten uit Veghel, waardoor de Super de Boer-formule komt te vervallen. Komende jaren wordt een substantieel aantal winkels omgebouwd naar de Jumbo formule.

Van Tol
De formule Troefmarkt ontstaat in 1994. Anno van den Berg in Werkhoven is in dat jaar een van de eerste ondernemers die deze buurtsupermarkt exploiteren. Het aantal winkels groeit rap en bedraagt momenteel 125. Op 16 maart 2006 opent Van Tol in Capelle aan den IJssel een Troefmarkt derde generatie, dat bovendien het eerste filiaal is van de groothandel. In 2004 introduceert Van Tol een nieuwe formule: Dagwinkel. De eerste vestiging opent op 30 juni 2004 in De Wilp. Inmiddels zijn er negen ondernemers die een buurtsupermarkt van Dagwinkel runnen.

Vomar
Vomar, een afgeleide van Voordeelmarkt, is opgericht door de familie Zwanenburg. Met vroeger het hoofdkantoor in IJmuiden en nu in Alkmaar is de keten met name actief in Noord-Holland. Op dit moment heeft Vomar 54 supermarkten.

NB: In dit overzicht zijn de biologische formules en supermarkten met een overwegend buitenlands assortiment buiten beschouwing gelaten, evenals de formuleloze supermarkten. Geraadpleegde bronnen: ’t Almanakje van Ondernemers Pers Nederland (januari 2008), eigen informatie supermarktorganisaties, Wikipedia, het boek ‘Zelfbediening in Nederland’ van Gerard Rutte en Josee Koning en www.grootmoederstijd.nl

Bron: